عقل چیست؟آیا گفتار قرآن در باب عقل درست است ؟

عقل چیست؟

دیدگاه اسلام درباره عقل چیست ؟

آیا عقل وجود خارجی دارد؟

اگر نیست پس با چه چیز می اندیشیم ؟

آیا عقل مادی است ؟

انسان چه نیازی به عقل دارد ؟

آیا انسان با مغز می اندیشد یا با قلب ؟

عقل هم از جمله چیزها و رفتارهاییست که ما آنها را نام گذاری کردیم به دلیل استفاده از آن نه به دلیل وجود مادی آن ، پدیده عقل از ابتدا به شکل امروزی نبوده. ما به مجموعه رفتارهای یک موجود زنده عقل میگوییم که منشا آن مغز موجود است. مغز انسان بخاطر بزرگی و پیشرفت و دگرگونشی که داشته طبق نیاز بشر به پیش رفته. انسانهای اولیه از انسانهای امروزی عقل و شعور کمتری داشتند چون نه به همه آن نیاز داشتند نه ظرفیتش را داشتند . زندگی اجتماعی و نیازهایی که در زندگی اجتماعی هست ساختار رفتارها را میسازند. در کنار آن طی ملیونها سال مغز بشر هم پیشرفت و نیازها متفاوت تر و بیشتر میشوند. عقل به قدرت تفکر ما برای انجام کارهاست. عقل نامی است که ما برروی تبادلات نورونی مغزمان گذاشتیم.عقل مثل اخلاق و احساسات است و همچنان در حال دگرگونش و فرگشت است.

اما در قرآن دیدگاهی کاملا متفاوت وجود دارد و اندیشه را وظیفه دل های انسان ها می داند ولی علم پزشکی و روانشناسی خلاف این گفتار قرآن را ثابت کرده است .

برای اثبات آیات زیر را بخوانید :

محقق و نویسنده : ساسان قره داغی

آیه 46 از سوره حج:

«أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ بِهَا أَوْ آذَانٌ یَسْمَعُونَ بِهَا فَإِنَّهَا لَاتَعْمَى الْأَبْصَارُ وَلَکِن تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ»

ترجمه این آیه چنین است:

«آیا در زمین سیر نکرده‌اند تا دل‌هایی داشته باشند که با آن بیندیشند یا گوش‌هایی که با آن بشنوند؟ حقیقت آن است که دیده‌ها کور نیست. بلکه دل‌هایی که در سینه‌هاست کور است»

اعراف آیه 179

179وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لا یُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یَسْمَعُونَ بِها أُولئِکَ کَالأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ

ترجمه:

179 ـ به یقین گروه بسیارى از جنّ و انس را براى دوزخ آفریدیم; آنها دل ها (عقل ها)ئى دارند که با آن (اندیشه نمى کنند و) نمى فهمند; و چشمانى که با آن نمى بینند; و گوش هائى که با آن نمى شنوند; آنها همچون چهار پایانند; بلکه گمراه تر! اینان همان غافلانند!

محمد آیه 24

أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا ﴿۲۴﴾

ترجمه :

آيا به آيات قرآن نمى‏ انديشند يا [مگر] بر دلهايشان قفلهايى نهاده شده است (۲۴)

عمران آیه 29

قُلْ إِنْ تُخْفُوا مَا فِي صُدُورِكُمْ أَوْ تُبْدُوهُ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَيَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۲۹﴾

ترجمه :

بگو: اگر آنچه [از نیّت های فاسد و افکار باطل] در سینه های شماست، پنهان دارید یا آشکار کنید، خدا آن را می داند. و نیز آنچه را در آسمان ها و آنچه را در زمین است، می داند و خدا بر هر چیز تواناست.

سوره ماعده 7

وَاذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَمِيثَاقَهُ الَّذِي وَاثَقَكُمْ بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿۷﴾

ترجمه :

و نعمتى را كه خدا بر شما ارزانى داشته و [نيز] پيمانى را كه شما را به [انجام] آن متعهد گردانيده به ياد آوريد آنگاه كه گفتيد شنيديم و اطاعت كرديم و از خدا پروا داريد كه خدا به راز دلها آگاه است (۷)

سوره انعام 25

وَ مِنْهُمْ مَنْ يَسْتَمِعُ إِلَيْکَ وَ جَعَلْنا عَلي‏ قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ يَفْقَهُوهُ وَ في‏ آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِنْ يَرَوْا کُلَّ آيَةٍ لا يُؤْمِنُوا بِها حَتَّي إِذا جاؤُکَ يُجادِلُونَکَ يَقُولُ الَّذينَ کَفَرُوا إِنْ هذا إِلاَّ أَساطيرُ الْأَوَّلينَ 25

ترجمه :

و از آنان برخی به تو گوش می سپارند و ما ( به کیفر کفرشان ) بر دل هایشان پوشش هایی قرار داده ایم که نفهمند ، و در گوش هایشان سنگینی قرار داده ایم ( تا سخن حق را نشنوند ) ، و اگر همه آیات و نشانه ها را ببینند باز هم ایمان نمی آورند تا آنجا که وقتی نزد تو آیند با تو جدال نموده ، کسانی که کفر ورزیده اند می گویند: این ( قرآن ) جز افسانه های پیشینیان نیست.

سوره انعام 46

قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ أَخَذَ اللَّهُ سَمْعَکُمْ وَ أَبْصارَکُمْ وَ خَتَمَ عَلي‏ قُلُوبِکُمْ مَنْ إِلهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتيکُمْ بِهِ انْظُرْ کَيْفَ نُصَرِّفُ الْآياتِ ثُمَّ هُمْ يَصْدِفُونَ46

ترجمه :

به من خبر دهید اگر خداوند ( قوه ) گوش و چشم های شما را بگیرد و بر دل هایتان مهر ( نافهمی و شقاوت ) نهد ، کیست معبودی جز خداوند که آنها را برای شما بیاورد؟! بنگر چگونه آیات خود را گوناگون می آوریم ، آن گاه آنها روی می گردانند.

سوره انعام 125

فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقاً حَرَجاً کَأَنَّما يَصَّعَّدُ فِي السَّماءِ کَذلِکَ يَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَي الَّذينَ لا يُؤْمِنُونَ125

ترجمه :

پس کسی که خدا بخواهد او را ( به خاطر سوابق نیکش ) هدایت نماید سینه او را برای ( پذیرش ) اسلام می گشاید ، و کسی را که بخواهد در گمراهیش رها سازد سینه اش را به شدت گرفته و تنگ می کند که گویی به زحمت در آسمان رو به بالا می رود. این گونه خداوند پلیدی را بر کسانی قرار می دهد که ایمان نمی آورند.

سوره اعراف آیه 2

کِتابٌ أُنْزِلَ إِلَيْکَ فَلا يَکُنْ في‏ صَدْرِکَ حَرَجٌ مِنْهُ لِتُنْذِرَ بِهِ وَ ذِکْري‏ لِلْمُؤْمِنينَ2

ترجمه :

این کتابی است که بر تو نازل شده و نباید از ناحیه آن ، ناراحتی در سینه داشته باشی! تا به وسیله آن ، ( مردم را از عواقب سوء عقاید و اعمال نادرستشان ) بیم دهی و تذکّری است برای مؤمنان.

معنی سوره انفال آیه 43

إِذْ يُريکَهُمُ اللَّهُ في‏ مَنامِکَ قَليلاً وَ لَوْ أَراکَهُمْ کَثيراً لَفَشِلْتُمْ وَ لَتَنازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ وَ لکِنَّ اللَّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَليمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ43

ترجمه :

( یاد کن ) زمانی که خدا آنها را در خوابت به تو اندک نشان می داد ( تا به قومت چنین خبر دهی ) ، و اگر آنها را به تو بسیار نشان می داد حتما سست و بیمناک می شدید و در کار جنگ ، اختلاف و کشمکش می کردید ، و لکن خدا ( شما را از اختلاف ) سالم نگه داشت همانا او به آنچه در سینه هاست ( به نیّت های شما ) داناست.

معنی سوره یوسف آیه 57

وَ لَأَجْرُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ لِلَّذينَ آمَنُوا وَ کانُوا يَتَّقُونَ57

ترجمه :

و به یقین پاداش آخرت بهتر است برای کسانی که ایمان آورده و پروا پیشه می داشتند.

سوره هود آیه 5

أَلَا إِنَّهُمْ يَثْنُونَ صُدُورَهُمْ لِيَسْتَخْفُوا مِنْهُ ۚ أَلَا حِينَ يَسْتَغْشُونَ ثِيَابَهُمْ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ ۚ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿٥﴾

ترجمه :

آگاه باشيد که مشرکان سر در گريبان فرو مي برند تا [خود را] از شنيدن قرآن [به هنگام تلاوتش به وسيله پيامبر و مؤمنان] پنهان بدارند؛ آگاه باشيد! چون جامه هايشان را بر سر و روي خود مي پوشانند [تا ديده نشوند، اين پنهانکاري سودي به حال آنان ندارد] خدا آنچه را پنهان مي کنند وآنچه را آشکار مي نمايند، مي داند؛ يقيناً او به آنچه در سينه هاست، داناست. ( 5 )

سوره کهف آیه 57

وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذُکِّرَ بإِ یاتِ رَبِّهِ فَأَعْرَضَ عَنْها وَ نَسِیَ ما قَدَّمَتْ یَداهُ إِنّا جَعَلْنا عَلى قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فِی آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِنْ تَدْعُهُمْ إِلَى الْهُدى فَلَنْ یَهْتَدُوا إِذاً أَبَداً 57

ترجمه:

57 ـ چه کسى ستمکارتر است از آن کس که آیات پروردگارش به او تذکر داده شد، و از آن روى گرداند، و آنچه را با دست هاى خود پیش فرستاد فراموش کرد؟! ما بر دل هاى اینها پرده هائى افکنده ایم تا نفهمند; و در گوش هایشان سنگینى قرار داده ایم; و از این رو اگر آنها را به سوى هدایت بخوانى، هرگز هدایت نمى شوند.

سوره شعرا آیه 193 و 194

نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ ﴿۱۹۳﴾ عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ ﴿۱۹۴﴾

ترجمه:

روح الامين آن را بر دلت نازل كرد (۱۹۳)  تا از [جمله] هشداردهندگان باشى (۱۹۴)

سوره نمل آیه 74

وَإِنَّ رَبَّکَ لَیَعْلَمُ مَا تُکِنُّ صُدُورُهُمْ وَمَا یُعْلِنُونَ 74

ترجمه:

و همانا خدای تو بر آنچه (خلق) در دلها پنهان کنند یا آشکار سازند به همه آگاه است. 74

سوره قصص آیه 69

وَ رَبُّکَ یَعْلَمُ ما تُکِنُّ صُدُورُهُمْ وَ ما یُعْلِنُونَ 69

ترجمه:

و پروردگار تو مى داند آنچه را که سینه هایشان پنهان مى دارد و آنچه را  آشکار مى سازند!  69

سوره عنکبوت آیه 49

بَلْ هُوَ آياتٌ بَيِّناتٌ في‏ صُدُورِ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ ما يَجْحَدُ بِآياتِنا إِلاَّ الظَّالِمُونَ49

ترجمه :

بلکه این قرآن آیات روشنی است در سینه های کسانی که به آنها علم ( الهی ) داده شده و هرگز آیات ما را جز ستمکاران انکار نمی کنند.

سوره لقمان آیه 23

وَمَنْ كَفَرَ فَلَا يَحْزُنْكَ كُفْرُهُ إِلَيْنَا مَرْجِعُهُمْ فَنُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿۲۳﴾

ترجمه :

و هر كس كفر ورزد نبايد كفر او تو را غمگين گرداند بازگشتشان به سوى ماست و به [حقيقت] آنچه كرده‏ اند آگاهشان خواهيم كرد در حقيقت ‏خدا به راز دلها داناست (۲۳)

سوره فاتر آیه 38

إِنَّ اللَّهَ عَالِمُ غَيْبِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿۳۸﴾

ترجمه :

خدا[ست كه] داناى نهان آسمانها و زمين است و اوست كه به راز دلها داناست (۳۸)

سوره زمر آیه 7

مَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِي الْمِلَّةِ الْآخِرَةِ إِنْ هَذَا إِلَّا اخْتِلَاقٌ ﴿۷﴾

ترجمه :

[از طرفى] اين [مطلب] را در آيين اخير [عيسوى هم] نشنيده‏ ايم اين [ادعا] جز دروغ‏بافى نيست (۷)

سوره زمر آیه 7

إِذْ دَخَلُوا عَلَى دَاوُودَ فَفَزِعَ مِنْهُمْ قَالُوا لَا تَخَفْ خَصْمَانِ بَغَى بَعْضُنَا عَلَى بَعْضٍ فَاحْكُمْ بَيْنَنَا بِالْحَقِّ وَلَا تُشْطِطْ وَاهْدِنَا إِلَى سَوَاءِ الصِّرَاطِ ﴿۲۲﴾

وقتى [به طور ناگهانى] بر داوود درآمدند و او از آنان به هراس افتاد گفتند مترس [ما] دو مدعى [هستيم] كه يكى از ما بر ديگرى تجاوز كرده پس ميان ما به حق داورى كن و از حق دور مشو و ما را به راه راست راهبر باش (۲۲)

 

محقق و نویسنده : ساسان قره داغی